लोकमाता अहिल्यादेवी होळकर यांना या कारणांमुळे पुण्यश्लोक म्हणतात

अहिल्यादेवी होळकर यांचा जन्म ३१ मे १७२५ रोजी चौंडी येथे मानकोजी शिंदे आणि सुशीलाबाई यांच्या कुटुंबात झाला. त्यांचा विवाह खंडेराव होळकर यांच्याशी झाला, आणि त्यांना मालेराव आणि मुक्ताबाई ही दोन मुले होती. त्यांचे सासरे मल्हारराव होळकर यांनी त्यांना प्रशासकीय आणि लष्करी शिक्षण दिले, ज्यामुळे त्या एक यशस्वी प्रशासक आणि समाजसुधारक बनल्या. त्यांच्या कुटुंबाच्या पाठिंब्याने आणि स्वतःच्या कर्तृत्वाने त्यांनी मराठा साम्राज्यातील माळवा प्रांतात अमर कीर्ती मिळवली.

पुण्यश्लोक अहिल्यादेवी होळकर (३१ मे १७२५ – १३ ऑगस्ट १७९५) यांना त्यांच्या धर्मपरायणता, न्यायप्रियता, आणि समाजकल्याणकारी कार्यांमुळे “पुण्यश्लोक” ही उपाधी मिळाली. त्यांनी मराठा साम्राज्यातील माळवा प्रांताचे कुशलतेने प्रशासन केले, अनेक हिंदू मंदिरांचा जीर्णोद्धार केला, नदी घाट, धर्मशाळा, विहिरी, तलाव बांधले, आणि उद्योगधंद्यांना प्रोत्साहन देऊन रोजगार निर्मिती केली. त्यांच्या कार्यामुळे त्यांना लोकांमध्ये “लोकमाता” आणि “तत्त्वज्ञानी महाराणी” म्हणूनही ओळखले गेले. त्यांच्या या सत्कृत्यांमुळे आणि प्रजेच्या कल्याणासाठी समर्पित जीवनामुळे त्यांना “पुण्यश्लोक” ही उपाधी बहाल करण्यात आली, जी त्यांच्या पवित्र आणि आदर्श कार्याचे प्रतीक आहे.

पुण्यश्लोक उपाधी कोणी दिली?

पुण्यश्लोक ही उपाधी अहिल्यादेवी होळकर यांना जनसामान्यांनी आणि त्यांच्या समकालीनांनी त्यांच्या कर्तृत्वाला मानवंदना म्हणून दिली. विशेषतः त्यांच्या धर्मनिरपेक्ष, न्यायप्रिय, आणि लोककल्याणकारी कार्यामुळे ही उपाधी लोकप्रिय झाली. कोणत्या एका विशिष्ट व्यक्तीने ही उपाधी दिली याचा स्पष्ट उल्लेख उपलब्ध माहितीत नाही, परंतु त्यांच्या कार्याचा गौरव करणाऱ्या समाजाने आणि इतिहासकारांनी त्यांना ही उपाधी बहाल केली. उदाहरणार्थ, त्यांच्या कार्याची प्रशंसा करणाऱ्या समकालीन लेखकांनी आणि प्रजाजनांनी त्यांना “पुण्यश्लोक” म्हणून संबोधले.

अहिल्यादेवी होळकर यांनी केलेल्या मंदिरांच्या जीर्णोद्धाराबद्दल:

पुण्यश्लोक अहिल्यादेवी होळकर (१७२५-१७९५) यांनी भारतभरातील अनेक प्राचीन आणि ऐतिहासिक मंदिरांचा जीर्णोद्धार केला, ज्यामुळे त्यांना धार्मिक आणि सांस्कृतिक क्षेत्रात विशेष स्थान प्राप्त झाले. त्यांनी माळवा प्रांताचे प्रशासक म्हणून कार्य करताना धार्मिक स्थळांचे पुनरुज्जनन आणि संरक्षण यावर विशेष लक्ष दिले. त्यांनी केलेल्या मंदिरांच्या जीर्णोद्धाराची काही प्रमुख उदाहरणे खालीलप्रमाणे आहेत:काशी विश्वनाथ मंदिर, वाराणसी (उत्तर प्रदेश):अहिल्यादेवींनी काशी विश्वनाथ मंदिराचा जीर्णोद्धार केला, जे हिंदू धर्मातील एक प्रमुख तीर्थक्षेत्र आहे. त्यांनी मंदिर परिसराचे नूतनीकरण केले आणि पूजेसाठी सुविधा निर्माण केल्या.सोमनाथ मंदिर, गुजरात:गुजरातमधील प्रसिद्ध सोमनाथ मंदिराच्या पुनर्बांधणीत त्यांचे महत्त्वपूर्ण योगदान आहे. या मंदिराचे अनेकदा विध्वंस झाले होते, आणि अहिल्यादेवींनी त्याचे पुनरुज्जनन करून त्याचे वैभव पुनर्स्थापित केले.

त्र्यंबकेश्वर मंदिर, नाशिक (महाराष्ट्र):ज्योतिर्लिंगापैकी एक असलेल्या त्र्यंबकेश्वर मंदिराचा जीर्णोद्धार त्यांनी केला. त्यांनी मंदिर परिसरात सुधारणा केल्या आणि भक्तांसाठी सुविधा उपलब्ध करून दिल्या.विश्वेश्वर मंदिर, मथुरा (उत्तर प्रदेश):मथुरेतील विश्वेश्वर मंदिराच्या पुनरुज्जननात त्यांचा सहभाग होता, ज्यामुळे या धार्मिक स्थळाचे महत्त्व वाढले.हरिश्चंद्रेश्वर मंदिर, हरिहर (कर्नाटक):दक्षिण भारतातील या मंदिराच्या जीर्णोद्धारासाठी त्यांनी आर्थिक आणि प्रशासकीय सहाय्य पुरवले.महाकालेश्वर मंदिर, उज्जैन (मध्य प्रदेश):उज्जैन येथील महाकालेश्वर मंदिर, जे बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे, त्याच्या देखभालीसाठी आणि जीर्णोद्धारासाठी अहिल्यादेवींनी विशेष प्रयत्न केले.

अहिल्यादेवींनी केवळ मंदिरांचा जीर्णोद्धारच केला नाही, तर त्यांनी भारतभरातील अनेक तीर्थक्षेत्रांमध्ये घाट, धर्मशाळा, पाण्याच्या विहिरी, आणि विश्रामगृहे बांधली. उदाहरणार्थ, गंगा नदीच्या किनारी अनेक घाटांचे बांधकाम त्यांनी केले.त्यांनी मंदिर परिसरात भक्तांसाठी सुविधा निर्माण केल्या, जसे की पाण्याची व्यवस्था, रस्ते, आणि निवासस्थाने.त्यांच्या धार्मिक कार्यांमध्ये सर्वधर्मसमभाव होता, आणि त्यांनी हिंदू तसेच इतर धर्मांच्या धार्मिक स्थळांचेही संरक्षण केले.महत्त्व: अहिल्यादेवींच्या या कार्यामुळे हिंदू धर्मातील तीर्थक्षेत्रांचे संरक्षण आणि सौंदर्यीकरण झाले, ज्यामुळे त्यांचे नाव “पुण्यश्लोक” म्हणून अजरामर झाले. त्यांनी केलेल्या या कार्यामुळे धार्मिक आणि सांस्कृतिक वारशाचे जतन झाले आणि त्यांच्या प्रशासकीय कुशलतेचा प्रत्यय आला.