‘खालिद का शिवाजी’ – नेमका काय आहे चित्रपट
सध्या देशभरात सामाजिक, धार्मिक आणि सांस्कृतिक संदर्भांमध्ये जी अतिसंवेदनशीलता दिसून येते, त्या पार्श्वभूमीवर ‘खालिद का शिवाजी’ हा मराठी चित्रपट केवळ एक कलाकृती न राहता, ती एक सशक्त सामाजिक हस्तक्षेप बनून समोर येतो. ‘Khalid Ka Shivaji’ – A socially conscious film that explores equality
मराठी चित्रपट खालिद का शिवाजी, दिग्दर्शक राज प्रीतम मोरे यांचा, 8 ऑगस्ट 2025 रोजी प्रदर्शित होणार असताना महाराष्ट्रात मोठा वाद निर्माण झाला आहे. या चित्रपटात वर्धा जिल्ह्यातील खालिद नावाच्या मुस्लिम मुलाच्या कथेचे चित्रण आहे, जो छत्रपती शिवाजी महाराजांबद्दल शिकतो. हिंदू उजव्या विचारसरणीच्या गटांनी, विशेषतः हिंदू महासंघाने, या चित्रपटावर शिवाजी महाराजांचा ऐतिहासिक वारसा विकृत केल्याचा आरोप केला आहे. वादाचे मुख्य मुद्दे खालीलप्रमाणे आहेत:
- ऐतिहासिक विकृतीचा आरोप:
- टीकाकार, विशेषतः हिंदू संघटना, यांचा दावा आहे की हा चित्रपट शिवाजी महाराजांना धर्मनिरपेक्ष नेते म्हणून दाखवतो, जे त्यांच्या हिंदू योद्धा-राजा आणि हिंदवी स्वराज्य स्थापन करणाऱ्या प्रतिमेशी विसंगत आहे. चित्रपटात शिवाजींच्या सैन्यात 35% मुस्लिम सैनिक होते आणि रायगड किल्ल्यावर मशीद होती, असे दाखवल्याचा आरोप आहे, ज्याला त्यांनी शिवाजींच्या वारशावर हल्ला मानले आहे.
- ट्रेलरमध्ये शिवाजींच्या सैन्यात मुस्लिमांचा सहभाग आणि त्यांच्या अंगरक्षक दलात मुस्लिम असल्याचा उल्लेख आहे, तसेच त्यांनी मुस्लिम सैनिकांसाठी मशीद बांधली, असे दाखवले आहे, ज्यामुळे वाद वाढला.
- निषेध आणि राजकीय प्रतिक्रिया:
- 5 ऑगस्ट 2025 रोजी मुंबईत झालेल्या महाराष्ट्र राज्य चित्रपट पुरस्कार सोहोळ्यात, दोन निषेधकर्त्यांनी मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांच्या भाषणात व्यत्यय आणला आणि चित्रपटावर इतिहास विकृत केल्याचा आरोप करत बंदीची मागणी केली. पोलिसांनी त्यांना बाहेर काढले.
- महाराष्ट्राचे सांस्कृतिक कार्यमंत्री अशिष शेलार यांनी “इतिहासाशी छेडछाड खपवून घेतली जाणार नाही” असे सांगितले आणि केंद्रीय चित्रपट प्रमाणन मंडळाकडून (CBFC) चित्रपटाच्या प्रमाणनाची पुनर्परीक्षा करण्याची मागणी केली. राज्य सरकारने केंद्रीय माहिती आणि प्रसारण मंत्रालयाला पत्र लिहून चित्रपटाची पुनर्परीक्षा आणि प्रमाणन रद्द करण्याची मागणी केली आहे.
- पुण्यातील हिंदू महासंघाने CBFC आणि चित्रपट निर्मात्यांना औपचारिक आक्षेप नोंदवला आहे, आणि चित्रपट प्रदर्शित झाल्यास ग्रामीण सिनेमागृहांमध्ये व्याख्याने देऊन त्याच्या कथानकाला विरोध करण्याची धमकी दिली आहे.
दिग्दर्शक राज मोरे यांची ही पहिलीच मराठी फिचर फिल्म असून, तिची निवड प्रतिष्ठित कान आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवातील ‘Marché du Film’ या विभागासाठी झालेली आहे. या चित्रपटाने विदर्भातील मातीतील अनुभव जागतिक पातळीवर नेण्याचं महत्त्वाचं कार्य केलं आहे.
शिवाजी कोणाचे? – एका बालकाच्या मनातील प्रश्न नेमका काय आहे चित्रपट
चित्रपटाची कथा विदर्भातील एका गावात शिकणाऱ्या ‘खालिद’ या मुस्लिम विद्यार्थ्याभोवती फिरते. धर्माच्या आधारावर सतत चिडवलं गेल्यामुळे त्याच्या मनात शिवाजी महाराजांबद्दल अनेक प्रश्न निर्माण होतात. महाराजांचा इतिहास, त्यांचे कार्य, त्यांचं लोकांशी नातं – हे सर्व जाणून घेण्याचा खालिदचा प्रयत्न हे या चित्रपटाचे मुख्य सूत्र आहे.
खालिदचा हा शोध केवळ एका मुलाच्या वैयक्तिक जिज्ञासेपूरता मर्यादित राहत नाही, तर समाजातील असंख्य नागरिकांच्या मनात उद्भवणाऱ्या मूलभूत प्रश्नांना अधोरेखित करतो. ‘शिवाजी केवळ एका समाजाचे नव्हते, तर संपूर्ण जनतेचे होते’ – हा विचार चित्रपटातून प्रभावीपणे मांडण्यात आला आहे.
धार्मिक सलोख्याचा धैर्यशील प्रयत्न
‘खालिद का शिवाजी’ हे शीर्षकच काही ठराविक वर्गांमध्ये गोंधळाचे कारण ठरू शकते, मात्र दिग्दर्शक आणि लेखकांनी याच शीर्षकाच्या माध्यमातून समाजात समतेचा, सहिष्णुतेचा आणि बंधुभावाचा संदेश दिला आहे. आज ज्या प्रकारे इतिहासाचे राजकारणात उपयोगासाठी विकृतीकरण होत आहे, त्या पार्श्वभूमीवर ही कलाकृती एका शाळकरी मुलाच्या दृष्टिकोनातून शिवाजी महाराजांचा खरा, समतावादी चेहरा समोर ठेवते. लेखक राजकुमार तांगडे यांनी लिहिलेल्या संवादांतून हे वास्तव अधिक प्रभावीपणे अधोरेखित होतं.
स्थानिकता आणि जागतिकता यांचा समन्वय
अकोला, वर्धा व अमरावती जिल्ह्यांतील पार्श्वभूमीवर चित्रीत झालेला हा चित्रपट स्थानिक बोलीभाषेचा आणि संस्कृतीचा अभ्यासपूर्वक वापर करतो. वऱ्हाडी भाषेतील चित्रपट असूनही, त्याची निवड कान महोत्सवासाठी होणं ही संपूर्ण मराठी चित्रपटसृष्टीसाठी गौरवाची बाब आहे. हा चित्रपट बघून अनेक पाश्चिमात्य प्रेक्षकांनीही खालिदला पडलेले प्रश्न आपल्यालाही लागू होतात, असं नमूद केलं. त्यामुळे या चित्रपटाचा आशय जागतिक स्तरावरही सामोरा येणाऱ्या प्रश्नांशी सुसंगत आहे.
शिवाजी महाराज – सार्वकालिक प्रेरणास्रोत
छत्रपती शिवाजी महाराज हे केवळ ऐतिहासिक व्यक्तिमत्व नाहीत, तर लोककल्याणकारी राजकारणाचे, समतेच्या मूल्यांचे आणि दूरदृष्टीचे मूर्त स्वरूप आहेत. त्यांच्या कार्याचा उपयोग केवळ गौरवगाथा म्हणून न करता – वर्तमानात लागू पडणाऱ्या तत्वज्ञानाच्या स्वरूपात करणे, ही आजची गरज आहे.चित्रपटाच्या माध्यमातून हे मूल्य अधोरेखित करताना, तो उपदेशात्मक न वाटता कथानकाच्या प्रवाहातून आपली भूमिका मांडतो. त्यामुळे प्रेक्षकांना निखळ मनोरंजनासोबत वैचारिक समृद्धीही अनुभवता येते.
‘खालिद का शिवाजी’ हा चित्रपट फक्त एका मुस्लिम विद्यार्थ्याच्या मनातील संभ्रमाची गोष्ट नाही; तो आपण सगळेच आपल्या इतिहासाकडे कोणत्या दृष्टिकोनातून पाहतो याचा आरसा आहे. आज जेव्हा शिवाजी महाराजांचे नाव राजकीय घोषणा म्हणून वापरले जाते, तेव्हा त्यांचे खरे विचार व मूल्ये कितपत लक्षात घेतले जातात, याचा विचार करणे आवश्यक आहे. खालिदचा शोध हा आपल्यालाही अंतर्मुख करणारा असतो. हा चित्रपट कला, विचार आणि समाजभान यांचा उत्कृष्ट संगम आहे. ‘खालिद का शिवाजी’ हे केवळ एका चित्रपटाचे नाव नसून, ते सत्यशोधनाच्या आणि समतेच्या शोधाची सुरूवात आहे.
