भारतीय राज्यघटनेच्या अनुच्छेद 21 मध्ये असे म्हटले आहे की कोणत्याही व्यक्तीला त्याचे जीवन आणि वैयक्तिक स्वातंत्र्य नाकारता येत नाही. (Know what’s right for privacy, The controversy came after WhatsApp in discussion)
गोपनीयतेचा अधिकार याला इंग्रजीमध्ये राइट टू प्रायव्हसी(Right to Privacy) म्हणतात. येथे गोपनीयता किंवा गोपनीयतेचा अर्थ असा आहे की कोणीही आपल्या दैनंदिन जीवनात हस्तक्षेप करणार नाही. हा अधिकार घटनेने प्रत्येकाला दिला आहे. यानुसार आपल्या आयुष्यात काही प्रायव्हसी आहेत, ज्यात कोणीही हस्तक्षेप करु शकत नाही. भारतीय राज्यघटनेच्या अनुच्छेद 21 मध्ये असे म्हटले आहे की कोणत्याही व्यक्तीला त्याचे जीवन आणि वैयक्तिक स्वातंत्र्य नाकारता येत नाही. अलिकडच्या वर्षांत देशाच्या सर्वोच्च न्यायालयात यावर वादविवाद सुरू आहेत. यावर एक ऐतिहासिक निर्णय आला आणि तोही 9 न्यायाधीशांच्या घटना खंडपीठाने संपूर्ण आदेश दिला. जगण्याचा अधिकार, गोपनीयतेचा हक्क आणि स्वातंत्र्याचा हक्क वेगळा नसून ते एकमेकांशी जोडलेले आहेत, असे सर्वोच्च न्यायालयाने स्पष्ट केले. (Know what’s right to privacy, The controversy came after WhatsApp in discussion)
सर्वोच्च न्यायालयात खटला
वास्तविक, या अधिकाराविषयी चर्चा बर्‍याच दिवसांपासून सुरू आहे. घटनेतही त्याचा उल्लेख नाही. हे लक्षात घेता ही बाब मोठ्या तयारीने सर्वोच्च न्यायालयात गेली. हे देखील उद्भवले की घटनेच्या भाग 3 मध्ये काही अधिकार मूलभूत प्रकारात समाविष्ट केले गेले आहेत परंतु त्यात गोपनीयतेचा कोणताही अधिकार नाही. हे प्रकरणही वैध ठरले कारण घटनेत नसलेल्या विषयाबाबत सरकार किंवा अन्य पक्ष अशी बांधिलकी कशी दर्शवू शकतात.https://407158c1f4460f474fab5cd127065b9c.safeframe.googlesyndication.com/safeframe/1-0-38/html/container.html
गोपनीयतेचा अधिकार
गोपनीयतेच्या अधिकाराची काय व्याप्ती आहे, हा अधिकार सामान्य कायद्याद्वारे संरक्षित मिळेल किंवा मूलभूत अधिकाराखाली येईल का? गोपनीयतेबद्दल कोण निर्णय घेईल, गोपनीयतेवरील निर्बंध काय आहेत आणि गोपनीयता-समानता-अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य यात काय फरक आहे. कोर्टात बरीच चर्चा झाली आणि एक ऐतिहासिक निकाल लागला. खाजगीपणाचा हक्क हा पूर्णपणे मूलभूत हक्क असल्याचे खंडपीठाने स्पष्ट केले. यासह कोर्टाने गोपनीयता, जीवन आणि स्वातंत्र्याचा अधिकार एकत्र जोडले. कोर्टाने म्हटले आहे की गोपनीयतेच्या अधिकाराचा घटनेत उल्लेख केला जाऊ शकत नाही परंतु त्यास मान्यता दिली आहे.
गोपनीयतेच्या हक्कात काय येते आणि सामान्य भाषेत ते कसे समजले जाऊ शकते हे कोर्टाने निर्णय देताना स्पष्ट केले. गोपनीयतेच्या अधिकारामध्ये एखाद्याच्या निवडीचा आदर करणे, कौटुंबिक जीवनाची पवित्रता, लग्न करण्याचा निर्णय आणि मुलं जन्माला घालण्याच्या निर्णयाचा समावेश आहे. गोपनीयतेचा अधिकार एखाद्या व्यक्तीच्या वैयक्तिक स्वातंत्र्याचे रक्षण करतो आणि स्वतःच्या जनुकांच्या स्वातंत्र्याचा निर्णय घेण्याचा अधिकार देतो.
व्हाट्सअपचा नियम काय आहे
कोर्टाच्या या ऐतिहासिक निर्णयाला ‘व्हॉट्स अॅप विरुद्ध भारत सरकार’ च्या वादाच्या संदर्भात समजून घेणे आवश्यक आहे. आम्ही या निर्णयाचा बारकाईने विचार केल्यास असे दिसून येईल की व्हॉट्सअ‍ॅपचे प्रायव्हसी पॉलिसी एका प्रकारे वापरकर्त्याच्या गोपनीयता अधिकाराच्या उल्लंघन करते. एखादा वापरकर्ता कशाबद्दल बोलतो, काय संदेश पाठवितो, जर त्याचा डेटा सुरक्षित नसेल तर त्याला गोपनीयतेचे उल्लंघन श्रेणीमध्ये वर्गीकृत केले जाऊ शकते. व्हॉट्सअ‍ॅपच्या विरोधात भारत सरकारच्या इलेक्ट्रॉनिक्स मंत्रालयाची ही भूमिका आहे. सरकारने व्हाट्सअपला सांगितले आहे की धोरणात बदल केल्यामुळे गोपनीयता व डेटा सुरक्षितता कमजोर करते आणि भारतीय नागरिकांच्या हक्क आणि हित यांना नुकसान करते.
काय म्हणाले सरकार
या नवीन डेटा शेअरींग पॉलिसीनंतर व्हॉट्सअ‍ॅप वादात सापडला आहे आणि बर्‍याच देशांमध्ये त्याचा निषेध होत आहे. भारत सरकारने कडक शब्दांत इशारा दिला आहे. तथापि, व्हॉट्सअ‍ॅपने म्हटले आहे की ते कोणत्याही प्रकारे वापरकर्त्याच्या गोपनीयतेचे उल्लंघन करत नाही आणि त्याऐवजी तो भारत सरकारच्या विरोधात कोर्टात गेला आहे. दुसरीकडे, व्हॉट्सअ‍ॅपने युरोपियन वापरकर्त्याच्या तुलनेत भारतीय वापरकर्त्याशी ‘भेदभावपूर्ण व्यवहार’ करण्याच्या मुद्द्यावरही सरकारने गांभीर्याने विचार केला आहे. दिल्ली उच्च न्यायालयात इलेक्ट्रॉनिक्स मंत्रालयाने अशीच भूमिका घेतली आहे, जिथे हे प्रकरण विचाराधीन आहे. (Know what’s right to privacy, The controversy came after WhatsApp in discussion)